Γιώργος Λεονάρδος: «Ιουστινιανός Β΄»
του Νίκου Κυριαζή
Ο Γιώργος Λεονάρδος είναι ο γνωστότερος και πολυγραφέστερος Έλληνας λογοτέχνης στο ιστορικό μυθιστόρημα. Με τον «Ιουστινιανό Β’» (685-692 και 705-711μ.Χ.)μας παρουσιάζει μια σχετικά άγνωστη μορφή Βυζαντινού αυτοκράτορα και μια σχετικά άγνωστη ιστορική περίοδο.
Μας υπενθυμίζει επίσης, πόσο επικίνδυνο ήταν το «επάγγελμα» του Βυζαντινού αυτοκράτορα, όσο και των Ρωμαίων προκατόχων. Πραγματικά, ένα μεγάλο ποσοστό αυτοκρατόρων (αν και δεν γνωρίζω ακριβείς στατιστικές ) είχαν βίαιο θάνατο. Έπεσαν στην μάχη (πχ Ιουλιανός (ή μήπως δολοφονήθηκε;), Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, δολοφονήθηκαν (πχ Μιχαήλ Γ΄Αμορίου, Νικηφόρος Φωκάς, ίσως Ιωάννης Τζιμισκής), λυντσαρίστηκαν (πχ Φωκάς , Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός ), ακρωτηριάστηκαν – εκτελέστηκαν (πχ Ιουστινιανός Β’, Λεόντιος, Τιβέριος στο παρόν μυθιστόρημα , οι περισσότεροι Άγγελοι, Ρωμανός Δ’ Διογένης, Αλέζιος Ε’ Μούρτζουφλος) ενώ εκείνοι που έχασαν το αξίωμα τους και απλά κλείστηκαν σε μοναστήρι ήταν οι τυχεροί (πχ Ρωμανός Λεκαπηνός, Ιωάννης Καντακουζηνός, Θεοφανώ) , χωρίς κα΄ν να λάβουμε υπόψη μας τους επίδοξους αυτοκράτορες επαναστάτες στρατηγούς (πχ Βάρδας Σκληρός, Βάρδας Φωκάς, Ιωάννης Μανιάκης, Λέων Σγουρός)
Η ζωή του Ιουστινιανού Β’ είναι τόσο πολυτάραχη, με αλλαγές τα πτώση, τους κύκλους ζωής, θριάμβου και καταστροφής, την αλαζονεία και την τρέλα της εξουσίας και τέλος την νέμεση.
Ο Λεονάρδος γράφει σε πρώτο πρόσωπο, με αφηγητή τον ετεροθαλή νόθο αδερφό του Ιουστινιανού.
Ο Ιουστινιανός ανέβηκε στον θρόνο το 685μΧ με τον θάνατο του πατέρα του Κωνσταντίνου Δ’ Πωγωνάτου, ενός ισχυρού αυτοκράτορα που απόκρουσε τους Άραβες στην πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Στην πρώτη περίοδο της βασιλείας του είχε ορισμένες επιτυχίες εναντίον των Αράβων αλλά και ήττες, ενώ δαπάνησε μεγάλα ποσά για έργα χλιδής στο παλάτι που τον ανάγκασαν να αυξήσει υπέρμετρα την φορολογία. Υπεύθυνοι ήταν δυο, με τα σημερινά δεδομένα, υπουργοί Οικονομικών, ιδιαίτερα διεφθαρμένοι, που αυθαίρετα και χωρίς δίκη , φυλακίζουν και σε ορισμένες περιπτώσεις φόνευαν όσους δεν πλήρωναν τους υπερβολικούς φόρους που μέρος τους κατέληγε στις δικές τους τσέπες.
Το αποτέλεσμα, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις στην ιστορία ( από την Κίνα μέχρι την αμερικανική επανάσταση και την γαλλική) που ένα αίτιο ήταν η gabelle , φόρος το αλάτι) ήταν επανάσταση του λαού της Πόλης. (Ένα μάθημα για τους κκ Τσακαλώτο και Αλεξιάδη). Οι υπουργοί σκοτώθηκαν από το πλήθος, που ανακήρυξε αυτοκράτορα τον Λεόντιο, έναν στρατηγό σε δυσμένεια.
Συνέλαβε τον Ιουστινιανό, του έκοψαν τη μύτη και μέρος της γλώσσας ώστε να μην μπορέσει να διεκδικήσει ξανά το θρόνο. Από αυτό πήρε την προσωνυμία Ρηνότμητος. Ο Λεόντιος τον εξόρισε στην Χερσώνα (Κριμαία). Μερικά χρόνια αργότερα ο Λεόντιος έχασα το θρόνο από έναν άλλο σφετεριστή που πήρε ως αυτοκράτωρ το όνομα Τιβέριος.
Ωστόσο η πτώση του Ιουστινιανού δεν ήταν οριστική. Στην Χερσώνα ήρθε σε επικοινωνία με τον χαγάνο των Τατάρων που τελικά πείσθηκε να του δώσει ως σύζυγο την αδερφή του, που πηρέ το χριστιανικό όνομα Θεοδώρα. Ο Ιουστινιανός με λίγους πιστούς βάδισε νότια και προσεταιρίσθηκε τον βασιλιά των Βουλγάρων Τρέβελ. Με την βοήθεια βουλγάρικου στρατού έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, εισχώρησε στην πόλη από ένα εγκαταλελειμμένο και αφύλακτο υδραγωγείο και ανέτρεψε τον Τιβέριο.
Επίσης ο Ιουστινιανός έγινε για δεύτερη φορά αυτοκράτωρ και επιδόθηκε σε όργιο εκδίκησης εναντίον όλων των πραγματικών και φανταστικών εχθρών του, με πρώτα θύματα τους Λεόντιο και Τιβέριο. Πολέμησε χωρίς επιτυχία τους Άραβες και γρήγορα έγινε ξανά μισητός με αποτέλεσμα σε κάποια εκστρατεία του εκτός της Κωνσταντινούπολης, να εγκαταλειφθεί από τον στρατό του, να ανατραπεί και να δολοφονηθεί μαζί με τον ανήλικο γιο του και της Θεοδώρας.
Αυτή την φοβερή ιστορία διηγείται γλαφυρά ο συγγραφέας, βασισμένος σε πρωτογενείς και σύγχρονες πηγές, χωρίς να παραλείψει και ορισμένα σημεία πικρής ειρωνείας, όπως, καταλήγοντας « Όλους τους συντελεστές της χρονογραφίας αυτής, ξη Εκκλησία μας τους ανακήρυξε αγίους, αναβαθμίζοντας έτσι το πόνημα μου σε «αγιογραφία, ή μάλλον σε Συναξάρι Αγίων» , ακόμα και τον Βούλγαρο Τέρβελ, που έγινε άγιος Τριβέλλιος, εκείνος δικαιολογημένα γιατί με τον στρατό του βοήθησε τους Βυζαντινούς να απωθήσουν μια ακόμα αραβική επίθεση.
Είναι πάντως περίεργη η ανακήρυξη του Ιουστινιανού ως αγίου μετά τους τόσους φόνους που διέπραξε και χωρίς την δικαίωση του Κωνσταντίνου (που και εκείνος βαρύνεται με άφθονους φόνους, μεταξύ άλλων του γιου του Κρίσπου και της συζύγου του Φαύστας) αλλά τουλάχιστον ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που έδωσε ελευθερία λατρείας στους Χριστιανούς.
Πηγή: Αρχαίων Τόπος - https://www.oanagnostis.gr/